شکل‌گیری جنبش‌های معنوی نوپدید را باید بعد از نیمه دوم قرن بیستم دانست؛ عصری که الزامات و شاخصه‌های مدرنیته، شرایطی متفاوت بر حیات بشری مستولی و نیاز به معنویت را بار دیگر پررنگ ساخت. احاطه بشر توسط عناصر مادی، رویکردهای پراگماتیسمی و مطرح شدن فرهنگ و ارزش‌های مصرفی، باعث شد ذات معرفت‌جو و معنویت‌خواه انسان، بار دیگر بیدار شود و برای پاسخ به این عطش معنوی، جریان‌های معنوی نوپدید –همسو با ارزش‌ها و هنجارهای مدرنیته- سربرآوردند.
در واقع در نیمه دوم قرن بیستم و پیش ازظهور یا تثبیت فرهنگ مصرفی، شاهد ایجاد پارادیم دین‌داری تازه‌ای بودیم. «در این پارادایم، اومانیسم، فردگرایی و حاکمیت عقل ابزاری، مهم‌ترین مؤلفه‌های فرهنگی هستند. دین نزد گروه‌های مرجع، امری عرفی(غیروحیانی، غیر عقلانی، قوت‌زدوده و خصوصی) تلقی می‌شود و دین‌ورزی الگو، از نوع دین‌ورزی اسطوره‌زدایانه و پراگماتیستی است که در آن بخش‌هایی که قلبی‌تر و فردی‌تربه نظر می‌رسند، شانس بقای بیشتری می‌یابند.»(۱) همین‌ پیش‌‌زمینه‌ها بود که رفته‌رفته شرایط را برای ظهور «دین‌ شخصی» یا «فرقه‌ای» به جای «دین رستگاری»(دین سنتی) فراهم ساخت و متعاقب آن جریا‌ن‌های معنوی نوین، ظهور و بروز یافتند.

پی‌نوشت:
۱. حمیدیه، بهزاد، معنویت در سبد مصرف، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۱، ص۱۵۵.