مصادیق نفوذ جریان روشنفکری در تصوف، بسیار است. برای مثال می‌توان به نمونه تاریخی زیر اشاره داشت:
«علی‌خان ظهیرالدوله(ثانی)، کسی بود که بین دربار و خانقاه صفی‌علی‌شاه، پیوند برقرار کرد و عملاً توانست این خانقاه را به خدمت فراماسونری و جریان‌های شبه‌روشنفکری درآورد. او فرزندِ فرزند محمدناصر خان –ملقب به ظهیرالدوله اول، یکی از خوانین تیره دولّوی قاجار- بود که با دربار، پیوندی تاریخی و سیاسی داشت.

در سال ۱۳۱۷… ظهیرالدوله …با تأسیس «انجمن اخوت»، دستگاهی موازی با خانقاه‌های کهن بنا نهاد. در این انجمن که یک تشکیلات فراماسونری شبه‌خانقاهی بود، جمعی از رجال بنام قاجاری، دراویش شبه‌روشنفکر، هنرمندان و ادیبان، عضویت داشتند. محل اجتماع …ایشان،‌ خانقاه صفی‌علیشاه بود… اسماعیل رائین درباره او می‌نویسد: علی‌خان ظهیرالدوله که مردی روشنفکر و اصلاح‌طلب و خواهان تجدد و مساوات بود، سعی داشت افکار حکمای ایرانی قرن چهارم (اخوان‌الصفا) و افکار و عقاید صوفیان را در هم آمیخته، پایه‌ای نو بریزد… از دیگر اعضا و مرتبطان با این انجمن، می‌توان به این افراد اشاره کرد: حسن تقی‌زاده که از منورالفکران و نخستین رئیس مجلس سناست…محمدتقی بهار، مشهور به ملک‌الشعرا، ادیب و سیاستمدار،‌ از دیگر افراد مرتبط با این انجمن بود. … محمد مسعود، سیاستمدار و روزنامه‌نگار منتقد دربار در سال‌های نخستین حکومت رضاخان نیز با این انجمن ارتباط داشت. مستشارالدوله صادق، از رجال فراماسونر دوره مشروطه که در تدوین قانون اساسی مشروطه دخالت داشت نیز با این انجمن در ارتباط بود.»(۱)

پی‌نوشت:
۱. شیرمحمدی، محمدمهدی، ظهور فراماسونری در حلقه‌های دراویش، کتاب نقد، ش ۳۹، صص ۲۱۷-۲۱۶.۱